Ο μαθητής της Γ’ Γυμνασίου/IB MYP, Ορφέας Μαύρος, έγραψε μια εξαιρετική βιβλιοκρισία, στο πλαίσιο της Λέσχης βιβλιοφάγων IBΜΥΡ, για το βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», που περιλαμβάνεται στη λίστα βιβλίων για τους βιβλιοφάγους της Γ΄ Γυμνασίου.
Το βιβλίο αυτό, όπως και τα υπόλοιπα βιβλία του Καζαντζάκη, κυκλοφορεί σε νέα έκδοση από τις εκδόσεις Διόπτρα και είναι διαθέσιμο στη βιβλιοθήκη μας.
Το βιβλίο «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη είναι πιθανότατα το πιο δυνατό βιβλίο που έχω διαβάσει. Παρουσιάζει πυκνά στις σελίδες του ένα σύστημα περίπλοκων ιδεών και αξιών, το οποίο συχνά ταράσσει τον αναγνώστη και του γεννά καινούριους προβληματισμούς. Αν και είναι γραμμένο πριν από αρκετά χρόνια, το κοινωνικό του μήνυμα είναι ίσως τόσο σχετικό στον σύγχρονο κόσμο, όπου η αδικία και η εκμετάλλευση όχι απλώς δεν καταδικάζονται, αλλά συχνά επιβραβεύονται, όσο ποτέ άλλοτε.
Το κύριο θέμα της πλοκής του είναι απλό: Σε ένα ελληνικό χωριό της Μικράς Ασίας, την Λυκόβρυση, με αντιπρόσωπο της Τουρκικής εξουσίας έναν Αγά, οι πέντε επικεφαλής Δημογέροντες, σύμφωνα με την παράδοση του χωριού, επιλέγουν ένα Πάσχα τα άτομα που θα αναπαραστήσουν τον επόμενο χρόνο τα Πάθη του Χριστού. Οι κάτοικοι του χωριού που επιλέγονται, όμως, σύντομα υιοθετούν την συμπεριφορά των αντίστοιχων προσώπων που αντιπροσωπεύουν, όπως του Ιούδα, του Ιωάννη, του Ιακώβου, του Αποστόλου Πέτρου, της Μαγδαληνής και, φυσικά, του ίδιου του Χριστού, αλλάζοντας εξαιρετικά προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο.
Κύριο σημείο της πλοκής αποτελεί, ύστερα, η άφιξη των κατοίκων ενός κατεστραμμένου από τους Τούρκους χωριού, οι οποίοι ζητούν ελεημοσύνη στη Λυκόβρυση, αλλά καταλήγουν φτωχοί και εξαντλημένοι στις σπηλιές ενός κοντινού βουνού, της Σαρακήνας. Κατά την διάρκεια του βιβλίου, ο Μανολιός, ο πρωταγωνιστής που έχει τον ρόλο του Χριστού, και οι υπόλοιποι κεντρικοί χαρακτήρες βοηθούν τους κατοίκους της Σαρακήνας, ενάντια στη θέληση των Δημογερόντων και αργότερα ολόκληρης της Λυκόβρυσης.
Έμμεσα, με την χρήση συμβόλων και μεταφορών, αλλά και άμεσα στο περιεχόμενο του βιβλίου εκφράζονται διάφορες βαθιές αντιλήψεις για την ανθρώπινη ψυχή και κοινωνία. Αρχικά, ασκείται κριτική στην ιδιότητα του παπά ως θρησκευτικού ηγέτη, ο οποίος κάποιες φορές, θεωρώντας ότι αποτελεί την μοναδική γέφυρα του ανθρώπου με το Θείο, εκμεταλλεύεται τους πιστούς, θέτοντας ως πρόσχημα τη θρησκεία. Ακόμα, παρουσιάζεται η φύση της βαθύτατης αφοσίωσης στην οικογένεια, στους φίλους και ακόμα και σε ζώα, η οποία μπορεί να ωθήσει τους ανθρώπους σε πράξεις γενναιότητας ή αυτοθυσίας. Τέτοια αγάπη φαίνεται να έχει ο Γιαννακός για το γαϊδουράκι του αλλά και ο Μιχελής για τον πατέρα του και για την μέλλουσα σύζυγό του, αγάπη που, στην περίπτωση του Μιχελή, μετά τον θάνατό τους τον οδηγεί σχεδόν στην τρέλα από τις τύψεις και από την απογοήτευση αντίστοιχα. Τέλος, κατακρίνεται η φιλαργυρία με την χρήση του γερο-Λαδά, ενός πλούσιου γαιοκτήμονα που εκμεταλλεύεται τις ανάγκες των αδύναμων χωριατών, νομίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο, με τον πλούτο, κάνει τον εαυτό του και την γυναίκα του ευτυχισμένους. Ο γερο-Λαδάς είναι ένα πρόσωπο που προκαλεί πραγματική αγανάκτηση στους αναγνώστες, καθώς θεωρεί ο ίδιος τον εαυτό του δυστυχή λόγω της φτωχής ζωής που ζει, η οποία όμως βασίζεται στην απληστία του που στο παρελθόν οδήγησε επίσης στον θάνατο της κόρης του και στην κατάθλιψη της γυναίκας του.
Ο Νίκος Καζαντζάκης εστιάζει ιδιαίτερα στον κύριο χαρακτήρα του μυθιστορήματός του, τον Μανολιό, που είχε επιλεχθεί ως Χριστός χάρη στην καλοσύνη, την μετριοφροσύνη και την ανιδιοτέλειά του. Αρχικά, η προσωπικότητά του μοιάζει με του Χριστού, διότι έχει μία εξαιρετικά δυνατή σχέση με το Θείο, αφιερώνει στην ζωή του στον Θεό και στον Παράδεισο, όχι στην υλική του ύπαρξη. Ακόμη, είναι πρόθυμος να θυσιαστεί για τους συνανθρώπους του όποτε εμφανίζεται η ευκαιρία και, όπως και ο Χριστός, συγχωρεί τους δολοφόνους του. Ταυτόχρονα, όμως, ο Μανολιός διαφοροποιείται από το πρόσωπο του Ιησού Χριστού παρουσιάζοντας κάποιες ιδιαίτερες στάσεις σχετικά με τις συμφορές που αντιμετωπίζει. Συγκεκριμένα, είναι έντονα δυναμικός και γενναίος, καταλήγοντας στην άσκηση της σωστής τιμωρίας για να επιβάλει την δικαιοσύνη σε όσους αδίκησαν εκείνον και τους κατοίκους της Σαρακήνας, επιλέγοντας δηλαδή την εναντίωση στην εκμετάλλευση και όχι την υπομονή. Για αυτόν τον λόγο, μαζί με τον παπά-Φώτη, τον παπά και επικεφαλής της Σαρακήνας, φαίνεται ότι συνδυάζει στοιχεία της Ελληνικής παράδοσης θάρρους και δύναμης με χριστιανικές αξίες όπως η αγάπη, η αλληλεγγύη και η συγχώρεση.
Το τραγικό γεγονός της δολοφονίας του Μανολιού από τους κατοίκους της Λυκόβρυσης αναφέρεται ξεκάθαρα στην Σταύρωση του Χριστού, με την οποία μοιράζεται προφανώς αρκετά στοιχεία. Αρχικά, τον Μανολιό δολοφόνησε ο λαός της Λυκόβρυσης, του οποίου τις απάνθρωπες πράξεις διαρκώς κατέκρινε, όπως τον Χριστό σταύρωσαν οι ίδιοι άνθρωποι τους οποίους αφορούσε η διδασκαλία του. Επειδή εκείνοι ακολουθούσαν τις οδηγίες του άδικου παπα-Γρηγόρη, ο θάνατός του αποτελεί επίσης εξαιρετικό παράδειγμα της τυφλής δύναμης ενός μεγάλου πλήθους ανθρώπων, το οποίο αγνοεί την λογική και ωθείται από παράλογο πάθος. Ύστερα, όμως, αυτή η θυσία του Μανολιού ήταν ταυτόχρονα η βαθύτερη επιθυμία του, καθώς παραδίδει την ζωή του με στόχο την απόδοση της δικαιοσύνης και την απελευθέρωση των αδικημένων. Τέλος, ένα από τα σημαντικότερα σημεία του μυθιστορήματος είναι η κατάληξή του, μετά τον θάνατο του Μανολιού, συγκεκριμένα η αποχώρηση των κατοίκων της Σαρακήνας από την καινούρια τους πατρίδα, εξαιτίας του φόβου τους για την άφιξη Τούρκων στρατιωτών. Σε αυτήν την κατάληξη ο Νίκος Καζαντζάκης τονίζει την ματαιότητα του θανάτου του Μανολιού, ο οποίος θυσίασε την ζωή του, χωρίς να καταφέρει να σώσει έστω και ένα από τα άτομα που αγαπούσε. Με αυτόν τον τρόπο εκφράζεται η αλήθεια ότι πολύ συχνά οι μεγαλειώδεις προσπάθειες βελτίωσης του ανθρώπινου κόσμου καταλήγουν στην αποτυχία, εξαιτίας του εγωισμού, της αλαζονείας και της ματαιοδοξίας των ανθρώπων που θέτουν το συμφέρον τους πάνω από το σωστό.
Το βιβλίο «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» είναι, θα έλεγα, το ομορφότερο που έχω διαβάσει. Πράγματι, οι παραπάνω σύντομες αναλύσεις παραλείπουν αρκετά από τα σημαντικότερα στοιχεία που καθιστούν αυτό το βιβλίο τόσο δυνατό, βαθύ σε νόημα αλλά και όμορφο. Πιστεύω ότι ο Νίκος Καζαντζάκης μέσα από αυτό δίνει μια συμβουλή στον καθένα που την χρειάζεται, ακόμη και αν, όπως εγώ, δεν ήξερε ότι την χρειάζεται. Δεν κρύβει την συχνά τρομακτική αλήθεια από τον αναγνώστη, αλλά καυτηριάζει κάθε άσχημο σημείο της ανθρώπινης φύσης, κοινωνίας και ιστορίας.